Ngày 26/4/2024, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định số 1182/QĐ-BVHTTDL, công bố Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đối với nghệ thuật trình diễn HÁT NHÀ TRÒ VĂN TRINH, xã Quảng Hợp, huyện Quảng Xương, tỉnh Thanh Hóa.
Ảnh toàn cảnh Đền thờ Trần Nhật Duật
Xã Quảng Hợp, huyện Quảng Xương là nơi nổi danh với nghệ thuật hát nhà trò Văn Trinh. Quảng Hợp thuộc Tổng Văn Trinh xưa - vốn được xem là vùng đất "tàng phong tích thủy". Nơi đây, non nước hữu tình, cảnh sắc thiên nhiên thơ mộng. Tương truyền, từ xa xưa, tao nhân mặc khách đến xứ Thanh đều ghé qua Văn Trinh để thưởng ngoạn vẻ đẹp thiên nhiên và đón nhận những ân tình thơm thảo của người dân đất này.
Đền thờ Trần Nhật Duật là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh, tọa lạc trên vùng đất Văn Trinh xưa, nơi mà vị tướng tài ba Trần Nhật Duật đã chọn làm điểm lập ấp đóng quân, nay thuộc thôn Linh Hưng, xã Quảng Hợp. Theo sử sách ghi lại, Chiêu Văn Vương Trần Nhật Duật là con trai thứ 6 của vua Trần Thái Tông. Không chỉ là một tướng tài, Ngài còn là người khoan dung độ lượng, am hiểu văn chương nghệ thuật. Vào cuối thế kỷ thứ 13, Ngài được giao trấn giữ vùng đất Văn Trinh. Vốn là người sành âm luật, Ngài truyền cho nhân dân kĩ thuật biểu diễn Hát nhà trò. Ca từ của bài hát tương truyền cũng do Ngài đặt ra. Hát Nhà trò tức là vừa hát vừa làm trò. Đây được xem là một trong những loại hình nghệ thuật căn bản, là nguồn gốc của ca trù hiện đại.
Hát nhà trò Văn Trinh mang đậm sắc thái Văn Trinh và gắn liền với các lễ hội truyền thống của vùng. Trong đó, những lời ca được xướng lên đặc biệt tự hào, ca ngợi những anh hùng dân tộc, những cảnh đẹp của sông nước, núi non hữu tình. Dường như khi câu hát xướng lên, người nghe như cảm nhận được từng dòng chảy của thăng trầm lịch sử và từng hơi thở, nhịp điệu của cuộc sống vẫn đang âm thầm chảy theo thời gian, trong lòng mỗi thế hệ đã đi qua của vùng đất “tàng phong tích thủy” này.
Tiết mục ngâm Câu đối tại Đền Trần Nhật Duật
Hát nhà trò Văn Trinh không phải là lễ tục, lễ nhạc dân gian mà là điển lễ được dân gian hóa. Bởi vậy, ngoài có những khuôn mẫu riêng, những bài hát trong quá trình lưu truyền đã được nhân dân sáng tạo và bồi đắp nên càng trở nên phong phú. Trải qua thời gian và những thăng trầm của lịch sử, hát nhà trò Văn Trinh đã có giai đoạn bị mai một.
Nhằm khôi phục, bảo tồn, phát huy nét đẹp của di sản văn hóa hát nhà trò Văn Trinh, năm 2006, chính quyền địa phương đã phối hợp với ngành chuyên môn mời nghệ sĩ ưu tú Bạch Vân về truyền dạy hát ca trù cho người dân Quảng Hợp. Đến nay, CLB hát nhà trò Văn Trinh duy trì từ 10 đến 20 hội viên hoạt động phục vụ các sự kiện văn hóa - lễ hội của địa phương, đồng thời tổ chức truyền dạy cho thế hệ trẻ. Đặc biệt, vào dịp lễ hội núi Văn Trinh và đền thờ Chiêu Văn Vương Trần Nhật Duật (ngày mùng 8 tháng 8 âm lịch hàng năm), bên cạnh các nghi lễ truyền thống thì không thể thiếu hát nhà trò Văn Trinh.
Kép hát Hoàng Thị Kỳ trong buổi trao truyền nghệ thuật Hát Nhà Trò Văn Trinh
Kép hát Lê Thị Thu trong buổi trao truyền nghệ thuật Hát Nhà Trò Văn Trinh
Trải qua thời gian hơn 700 năm ra đời, tồn tại lối hát truyền thống Văn Trinh (Hát nhà trò Văn Trinh) vẫn còn được bảo tồn cho đến ngày nay. Hình thức sinh hoạt văn hóa này trong lễ hội đền Văn Trinh đã trở thành di sản văn hóa tinh thần của dân tộc cần được bảo vệ và phát huy, góp phần vào việc giáo dục truyền thống lịch sử, văn hóa đối với các thế hệ. Ngày 26/4/2024, nghệ thuật trình diễn dân gian Hát Nhà trò Văn Trinh đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia tại Quyết định số 1182/QĐ-BVHTTDL. Việc công nhận nghệ thuật trình diễn dân gian Hát Nhà trò Văn Trinh là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia góp phần phát huy giá trị di sản văn hóa; quảng bá và phát huy tiềm năng thế mạnh để phát triển du lịch địa phương gắn với công tác giá dục truyền thống lịch sử, tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc cho các thế hệ hôm nay và mai sau./.