Mộ và Đền thờ Tướng công Hoàng Bùi Hoàn, xã Quảng Trạch là di tích Kiến trúc nghệ thuật được Bộ văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận xếp hạng cấp quốc gia tại Quyết định Số 1455/QĐ-BVHTTDL, ngày 18/4/2013.  

 Đền thờ Tướng công Hoàng Bùi Hoàn, xã Quảng Trạch

Hoàng Bùi Hoàn sinh trưởng trong “dòng họ lớn, nổi tiếng giàu sang phong lưu, để tiếng thơm cho đời ở khu vực Lưu Vệ” thời bấy giờ. Thuở nhỏ, Hoàng Bùi Hoàn đã chăm chỉ học hành, ngày đêm miệt mài kinh sử. Lớn lên, ông theo đường binh nghiệp, một lòng trung thành phò giúp ba triều vua Lê: Gia Tông (1672 – 1676), Hy Tông (1676 – 1705) và Dụ Tông (1705 – 1729).

Theo sử sách, đền thờ Hoàng Bùi Hoàn được xây dựng vào những năm 1724 – 1726, thời vua Lê Dụ Tông, mặt nhìn về hướng Nam, bố cục theo kiểu chữ “Đinh”. Phía trước tiền đường là bái đường (sân), tiếp đó là hai tấm bia ghi dòng họ, thân thế sự nghiệp của Hoàng Bùi Hoàn, có nhà che bia làm theo kiểu chồng diêm hai tầng tám mái. Phía ngoài cùng là bức bình phong và cổng vào đền. Ngoài ra, hai bên trục “thần đạo”(đường vào đền) có nhóm tượng bằng đá như: Voi, ngựa, chó đá, tượng võ sĩ được bài trí đăng đối. Đền thờ được đánh giá là di tích có một không hai ở Thanh Hóa.

Trải qua thời gian, cùng với điều kiện khắc nghiệt của thiên nhiên… đền thờ ngày càng xuống cấp, mái ngói vây cũ đã thay bằng ngói khác, những mảng tường của đền đã hằn vết rạn nứt và rêu bám phủ dày. Các văng kèo xà cột đang bị mối mọt ăn mòn dần, mùi ẩm mốc bay lên nồng nặc làm ảnh hưởng tới chất lượng, thẩm mỹ, giá trị của khu di tích .

Hình ảnh một số cấu kiện của Đền thờ bị xuống cấp

Để kịp thời khôi phục, bảo tồn phát huy giá trị di tích, UBND huyện Quảng Xương đã hoàn thiện hồ sơ  và được cấp có thẩm quyền phê duyệt dự án Tu bổ, tôn tạo di tích Đền thờ Hoàng Bùi Hoàn. Tổng mức đầu tư dự án khoảng 4.204.046.000 đồng bằng nguồn ngân sách tỉnh, ngân sách địa phương, nguồn xã hội hóa và các nguồn huy động hợp pháp khác. Dự kiến hoàn thành trong năm 2024.

Phục chế ngói lợp Đền thờ

Công trình xây dựng: Tu bổ, tôn tạo di tích lịch sử Quốc gia, đền thờ Hoàng Bùi Hoàn nhằm gìn giữ, bảo tồn nơi thờ cúng, nơi tưởng nhớ đến tướng công Hoàng Bùi Hoàn, tạo nên sự tôn nghiêm, cao ráo, rộng rãi, sạch đẹp hơn và sẽ thay đổi diện mạo của ngôi đền cũ nhưng dấu vết của di tích lịch sử chắc chắn sẽ không bị phai mờ. Việc trùng tu, bảo tồn một Di tích lịch sử kiến trúc nghệ thuật cấp Quốc gia góp phần phát huy giá trị của di tích gắn với phát triển du lịch, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, giáo dục lòng yêu nước và tinh thần tự hào dân tộc, đáp ứng mong đợi của bà con nhân dân cũng như chính quyền địa phương.

Bảo vệ cấu kiện bằng đá trong quá trình hạ giải di tích